Ahakoa te taiao ohaoha uaua e mahi nei mātou, he rawe tonu te koke whakamua a Te Tari Taake i te tau kua pahure, e kawe ana i tā mātou mahi matua o te kohi me te tohatoha moni me te whakatinana i te Kaupapa Tāke me te Mahi Kaupapahere ā-Pāpori a te Kāwanatanga.
I te tirohanga whānui, kua noho pūmau tonu te moniwhiwhi, e whakaata ana i ngā āhuatanga ohaoha whānui i te tau kua pahure. Ahakoa tēnei taiao uaua, e whakahī ana ahau i ngā mahi a ngā kaimahi o Te Tari Taake hei whakapai ake i ngā mahi tautuku me te whakatutuki i ngā kaupapa hou hei wāhanga o ngā Mahere Pūtea o te 2024 me te 2025.
E kōkiri ana tā mātou rautaki hinonga i tā mātou ahunga, ā, e tautokona ana mā ngā mahi puta noa i ā mātou mahi ā-rautaki e toru o te whaihua me te whāomo, te kaitiakitanga hihiri me te whakawhānui i ngā tāpaetanga. Mā tēnei e pakari ai te tūāpapa o ā mātou mahi katoa, koinei hoki te pūtake o ngā hua e puta ana.
Te whakamāmā i te tāke
I muri i te otinga o tā mātou panonitanga pakihi i te 2022, i aro ai ki te whakamāmā me te whakaū i ngā whiwhinga ā-kaupapahere tāke me te pāpori, i te whakawhanake mātou i ngā tūāpapa hangarau pakari, ngā pūnaha me ngā tukanga hou, me ngā āheinga ā o mātou tāngata ki te hanga i tētahi pūnaha kaupapahere tāke me te pāpori pai ake.
Nā te panonitanga i taea ai e mātou te whakaaunoa i ngā tukanga maha me te kohi i ngā tāke maha, otirā he māmā noa iho mā mātou me ngā kiritaki. Ko te hua o tēnei, i hauruatia te utu o te kohi i te $100 tāke mai i te 2015.
He nui ake tonu te utu katoa e tautuku ai ngā hinonga iti ki te waenga, i tēnā e hiahiatia ana e mātou, ā, kua tīmata ngā mahi ki te whakaiti i ā rātou utu tautuku, te whakapakari ake i tō rātou tautuku me te whakapai ake i tā mātou ake whāomotanga.
I te roanga o te tau, i tutuki i a mātou ngā momo whakaarotau maha a te Kāwanatanga, arā ko te whakatinana i ngā panonitanga tāke moniwhiwhi whaiaro me te kaupapa o FamilyBoost, e āwhina ana i ngā whānau māraurau ki te utu i ngā utu whare kōhungahunga. I wawe tā mātou whakatū i ēnei panonitanga nā runga i ngā hua o ngā pūnaha i whanaketia i te panonitanga.
Hei kaitiaki o te pūnaha tāke, he mea hira te haumi ki te whakaaro tauroa. He pai te kite i te āhua o te whai wāhi o tēnei mahi ki te whanaketanga o ngā kaupapahere hou, pērā i te kaupapa hou o Investment Boost, e āhei ai ngā pakihi ki te whakatere i ngā tangohanga o te hekenga wāriu mō ngā rawa i whiwhi atu i te 22 o Mei 2025. I whai mōhio nui tēnei kaupapahere i te tuhinga whakamārama i tō mātou tirohanga tauroa i te 2022.
He nui ake te aro ki te tautuku
Nā te haumi ake ki ā mātou mahi tautuku i puta ai te pikinga nui i roto i ā mātou mahi tātari kaute me te uruhi. Mā te aro o ngā hāpaiora ki ngā rāngai mōrea nui, arā ko ngā whenua kore-uruhi, tarahiti, ngā rōpū taihara me te ōhanga huna, me ngā whakamahinga hou o te raraunga me ngā tirohanga kia pai ake ai te hāngai o ngā hāpaiora, e kite ana mātou i ngā hua pai, e whakarāpopototia ana ki tēnei pūrongo.
Te whakatutuki i ngā wero me te whakawhānui ake i ngā arawātea
He nui ngā wero i tēnei tau. He take nui te tāke tōmuri me te nama whiwhinga, ka uaua ake i te wā e taumaha ana te ōhanga. Heoi anō, he whakaarotau te whakatau i tēnei mā te Kāwanatanga me Te Tari Taake.
Kua kite mātou me kaha ake ā mātou mahi, ā, kua whakarite i tētahi tikanga ā-whakahaere hei whakahaere nama, e whakarite ana, ina e taea ana, ka mahi tahi me te tangata kia ū ai ki ngā herenga, kia kore ai e taumaha te whakahaere i ngā nama. Kei te whai tōmua i ngā mahi, i runga i ngā raraunga, hei whakarite e aro ana ā mātou rauemi ki ngā wāhi whai hua nui.
Kua whakahou i tō mātou aro ki te whakapiki i ngā utu whakaea a ngā kaimino pūtea taurewa ākonga kei tāwāhi e noho ana, ruarua noa iho o tēnei hunga i whakaea i te nama. Nā tēnei aronga i piki ake ai te moni i kohia i ēnei kiritaki i tēnei tau.
Nā te aro o te Kāwanatanga ki te whakaiti i ngā whakapaunga a te rāngai tūmatanui, i herea Te Tari Taake me ētahi atu rāngai tūmatanui, ki te penapena pūtea tūāpapa me te utu i ētahi kaupapa ā-kaupapahere, me te whakahaere i te pikinga o ngā whakapaunga. Kua tutuki i a mātou ngā whāomotanga me te whakaiti whakapaunga whakahaere toitū, ā, i rapu hoki i ētahi tikanga auaha hei whakatutuki i ā mātou mahi me te whakapai ake i te kawenga o ngā ratonga. I whakawhanaketia hoki tā mātou mahere tutukinga tuatahi, e whakatakoto ana i te āhua o tā mātou whakatutuki i te tūnga moni tūmatanui i te 2024–25, ā muri ake hoki.
E kite ana mātou i te hira o te ahunga whakamua i te ao hurihuri nei, arā, e huri haere ana ngā mea pērā i te hangarau, otirā te atamai hangahanga (AI). E hiamo ana i ā mātou mahi kia mārama ki ngā āheinga ka wātea mai i ēnei rauemi matihiko kia whaihua ake, kia whāomo ake hoki, me te whakarite he haumaru, he tika hoki te whakamahi, ā, ka whakapono mai ngā tāngata o Aotearoa he tika a mātou mahi.
Te māha me te pono ki ā mātou ratonga
He mea waiwai ki te pono o te pūnaha tāke te whakapono ki ā matou mahi. E harikoa ana i taku kite i te tipu haere o te whakapono i te tau kua hipa. Nui ake i te 80% o ngā kiritaki e mōhio ana ina hapa te tangata, ka whaiwhai mātou i a ia. He whakaata pai tēnei o te pikinga o ngā mahi uruhi, me te tautoko i ā mātou tāngata kia pai rawa ai ā rātou mahi. E ahu whakamua tonu ana te māha o ngā kiritaki me te māmā o te whakamahi i ā mātou ratonga, ā, he pēnei hoki ngā whakaaro o ngā kaiwhakarite tāke, i piki tō rātou whakapono ki Te Tari Taake ki te taumata teitei i tēnei tau.
Te mahi tahi puta noa i te pūnaha
He wāhanga Te Tari Taake o tētahi Ratonga Tūmatanui tūhonohono, o te pūnaha hauropi kaupapahere tāke me te pāpori hoki, otirā he tūranga matua tā mātou o roto. Ka mahi tahi mātou me ngā kiripānga o Aotearoa, o tāwāhi hoki. Kua mahi tahi tonu me ētahi atu i ngā āhuatanga e taea ana te whakapai ake i ngā ratonga kāwanatanga, i ngā hua rānei mō ā mātou kiritaki. Kei roto i tēnei ko te mahi tahi me ētahi tari pērā i te Tāhuhu o te Mātauranga hei whakarato i te FamilyBoost, te koke i ngā whakaaetanga tuari-mōhiohio, me te whai wāhi ki te kaupapa a ngā tari maha ki te aukati i ngā rōpu taihara.
E whakahī ana ahau i te puku mahi o ā mātou tāngata i ia rā, me tā mātou ahurea pakari e tautoko ana i te tangata ki te mahi i runga i te pono. I whakaatahia tēnei ki ngā putanga o te Tatauraunga o Te Taunaki i te Māehe 2025, e whakaatu ana hoki i tō mātou manawanui kia pono te pūnaha whānui, kia mahi hoki i runga i te whai whakaaro me te aroha ki te tangata.
Ehara i te mea e whakaata ana anake tēnei Pūrongo ā-Tau i ngā mahi, te auahatanga me te whakapaunga kaha o ā mātou tāngata puta noa i te tari hei whakatutuki i ngā hua pai rawa, he tohu hoki o ngā mahi ka whāia tonutia e mātou i a mātou e whakatinana ana i te Kaupapa Mahi Kaupapahere Tāke me te Pāpori, e whakatau ana i ngā mōrea ki te pono hei whakapai ake i te tautuku, e mahi ana hoki ki te whakamāmā tonu me te whakamatihiko i ngā ratonga.
Mā konei e whakatata ai ki tō mātou wawata o te oranga mō ngā whakatipuranga onāianei, o āpōpō hoki, kia whai hua ai ngā tāngata katoa o Aotearoa i ā mātou mahi.
Peter Mersi
Kaikōmihana o Te Tari Taake