Skip to main content

Budget 2024: The Government has announced FamilyBoost, a proposed new childcare payment to help eligible families with the rising costs of Early Childhood Education (ECE). Find out more: Beehive.govt.nz

He mea nui ngā mahi a Te Tari Taake mō te oranga ōhanga, oranga pāpori hoki o ngā tāngata katoa o Aotearoa. Nō mātou te haepapa kia tika ai te pūnaha whiwhinga moni a te Kāwanatanga ki te utu i ngā ratonga tūmatanui e whai hua ana ki te tangata pēnei i ngā kura me ngā hōhipera. Nā reira, he mea matua me tika rawa ā mātou mahi.

Kei te pūtake o ā mātou mahi ko ngā whakapono e toru o ngā kiritaki:

  • Ina utu au i aku taake, he pai taku mahi (ina hoki koinā te hiahia o te tangata)
  • Ina whai au kia tika te mahi, ka āwhina mai Te Tari Taake i a au
  • Ina hē ana te mahi a tētahi atu, ka rapua ia e Te Tari Taake.

E rima tau ki muri, i tīmata Te Tari Taake i tōna hurihanga nui hei pūnaha whiwhinga moni hou, hangarau hou hoki, e tautoko ana i ngā kiritaki o ēnei rā, ā, haere ake nei hoki hei poutokomanawa mō ā mātou mahi katoa. He hiahia nō mātou kia ngāwari ake te taake me ngā utu taake, kia mārama ake, kia māmā hoki te mahi tika, kia riro hoki mā ngā kiritaki anō rātou e āwhina, hei te wā e pai ai ki a rātou.

He nui ngā painga o tō mātou hurihanga nui ki ā mātou mahi katoa – ā-tukanga, ā-kaupapahere me ngā hangarau, tae noa ki ā mātou mahi tahi ki ngā hoa mahi kāwanatanga, ki te rāngai tūmataiti, ā, ki tāwāhi hoki – hei tautoko i ngā whakapono o ngā kiritaki e pai ake hoki te pūnaha whiwhinga moni mō te katoa. Kua haumi mātou ki ngā pūkenga o ō mātou tāngata kia rite ai rātou mō te mahi ake ki tēnei ao hangarau hou.

Kei tēnei Pūrongo ā-Tau e whakaaturia ana ā mātou māhi mō te tau kua taha ake nei, e tino whakaatu ana hoki i te whai hua mō te noho o te tangata o Aotearoa. He maha hoki ngā hua.

E ākina ana ā mātou mahi i runga i te whakaaro ka pai ake mō ngā tāngata inā hoki tōna 81% o ngā kiritaki e māmā ana te mahi tahi ki a mātou.

He aha te mea nui o te ao
He tangata, he tangata, he tangata

What is omnipotent in this world
It is people, it is people, it is people

I te tau ka huri ko te mate urutā ā-ao te take nui, ā, he nui ngā pānga mai ki tā mātou mahi. Nā ā mātou pūnaha hou i tere ai tā mātou urupare ki ngā huringa ture me ngā huringa kaupapahere, i tū ai ētahi kaupapa katoa i roto i ngā rā ruarua me ngā wiki ruarua hei tautoko i te urupare mate urutā a te Kāwanatanga. Nā tēnei i āwhina ngā pakihi maha kia mahi tonu i te wā aro haehae mō rātou. Kāore hoki i taea tēnei momo horo i mua i te hurihanga nui.

E mihi ana au ki ō tātou tāngata me ngā hoa mahi katoa, nāna nei mātou i āwhina ki te tautoko i ō mātou kiritaki i tēnei tau uaua.

Nā te whakakaha i ā mātou ratonga ā-ipurangi, he nui ake ngā āheinga o ngā kiritaki ināianei ki te āwhina i a rātou anō. Kua whakatikahia ake hoki ngā tukanga, pēnei i ō ngā kiritaki pūtea taurewa ākonga me ō ngā mātua whiwhi utu ka hiki ana ā rātou mahi mō te tiaki pēpi hou, nā reira he iti ake te mahi hei whakatutuki hei whaiwhai ake hoki mā ō mātou kiritaki. Kua heke iho te rahi o ngā waeatanga mai mā te 30% mai i te tau o mua, i te kore hoki e whai take ināianei o te nuinga ki te waea mai. Hei tauira pai hoki tēnei mō te whakamahi hangarau e wātea ake ai ngā tāngata tērā i torotoro rawa mai ki a mātou i mua.

Nā te tuku utu taake i te rā utu mahi i māmā ake ai tā mātou kohikohi kōrero tōtika, ka āwhina hoki tērā kia tika ai te utu taake a te tangata puta noa i te tau. E āhei ana mātou ki te whakaniko i ngā mea pēnei i te pūtea utu whānau nei, Working for Families, e whai wāhi ai ngā tāngata ki te whiwhi moni i te wā e whai take ana, puta noa i te tau, kia kaua hoki e mate ki te utu nama nui hei te mutunga o te tau, tērā rānei te tatari mō tētahi whakahokinga moni. He whai hua tēnei mō te hunga e rerekē ana te whiwhi pūtea puta noa i te tau.

I raro i ngā tukanga o mua, he maha ngā tāngata i āhei ki te tono whakahokinga moni engari kāore i tutuki nā te matatini me te uaua rawa. Nō te whakatikanga o te whakawhiwhi aromatawai taake takitahi, he nui atu ngā tāngata e whiwhi ana i ngā whakahokinga moni e tika ana. Kei te takiwā o te 90% o te pūtea whakahokinga moni e $455 miriona katoa i tukuna atu i mua i te 30 o Hune 2021 i haere ki ngā kiritaki iti ake ā rātou utu ā-tau i te $70,000 tāra.

Nō ā mātou hurihanga pūnaha, hurihanga hangarau hoki, kua pai ake tō mātou mōhio ki ngā kiritaki. Nā ngā tātaritanga kōrero hou, kua mārama ake mātou ki ngā whanonga kiritaki me ngā ara āwhina kia tika ai tā ngā kiritaki. E āhei ana hoki mātou ki te tohu i ngā putanga hou o te mahi tinihanga ka whakarite ai hoki i te urupare tautuku e tika ana.

Kei te kaha tonu mātou ki te whakapakari i te āheinga o ō mātou tāngata. Nā ngā hurihanga ki tā mātou aro whakahaere, kua whai tūranga ā-pūkenga rātou, ā, e ākina ana rātou kia mahi kōtuitui puta noa i Te Tari Taake. Kua tata ake hoki tā rātou mahi tahi ki ngā hoa, puta noa i te Kāwanatanga, kua puta ake hoki ngā āheinga rerekē hou. Ka ū tonu mātou ki te whakapakari i te matatinitanga o tō mātou rōpū, e pai ake ai te tautoko i ō mātou tāngata me ngā hapori e āwhina ana mātou. Tae atu ki tō mātou ū ki te arawhiti Māori-Karauna, e ārahina nei e tā mātou hōtaka mahi o Māhutonga.

He nui ā mātou tono ki ō mātou tāngata i tēnei tau, ā, ko tā rātou urupare mai he ū, he ngāwari, he kaha anō hoki. Nā te mahi takitini, kua tutuki katoa i a rātou ngā wero o te mahi ki roto i ngā whakahaere hurihuri i te wā o te mate urutā. E whakahīhī ana au i tā rātou whakatutukinga mahi ia rā, ia rā, mō ō mātou kiritaki.

E hīkaka ana Te Tari Taake ki ngā marama 12 e tū mai nei. Hei te whakaputanga whakamutunga ā te mutunga o tēnei tau 2021, kua tutuki katoa ngā mahi matua o tō mātou huringa. Kua uru kē mai hoki te maha o ngā rerekētanga matua o tō mātou hurihanga nui ki roto i ā mātou pūnaha mahi o ia rā, ā, ka whakahuritia mai hoki ngā toenga i a mātou e whakaoti ana i tā mātou hōtaka huringa nui.

Kei mua tonu i a mātou te ara whānui e whakamahi ake ai mātou i ā mātou taonga mahi hou, me ō mātou āheinga tātaritanga hou, me ō mātou pūkenga hou, e whai hua ai ō mātou kiritaki me te Kāwanatanga hoki.

Nā te whai neke atu i te 100 tau hei ratonga mō Aotearoa, e kaha tau ana te pūtake o te huringa nui o Te Tari Taake. Kua rite pai mātou ki te tuku tonu i tēnei ratonga ki ngā taumata o te whakahaere whiwhinga moni ā-ao, e noho whakahīhī ai ngā tāngata katoa o Aotearoa.

Naomi Ferguson

Kaikōmihana o Te Tari Taake | Commissioner of Inland Revenue

Last updated: 01 Nov 2021
Jump back to the top of the page